Yazar :
Özet
Diyabetes mellitus, diyabete bağlı böbrek hastalığının (diyabetik nefropati) ve dolayısı ile son dönem böbrek yetmezliğinin (SDBY) en önemli nedenlerinden biridir. SDBY olan hastalara en çok uygulanan renal replasman tedavisi hemodiyaliz uygulamasıdır. Hemodiyaliz tedavisi uygulanan hastalarda, hem kronik böbrek yetmezliği nedeniyle hem de hemodiyaliz tedavisi sırasındaki ani sıvı-elektrolit dengesi ve üre seviyesi değişimleri nedeniyle birçok sorun gelişebilir. Diyabete bağlı böbrek hastalığı gelişmesi nedeniyle hemodiyaliz tedavisi uygulanan hastalar ise bu sorunlara ilave olarak SDBY ve hemodiyaliz tedavisinin diyabetes mellitusun kontrolündeki değişimler üzerine olan etkileri ile ilgili sorunlar ve zorluklar da yaşarlar. Hastaların yaşadıkları sorunların çözümü, diyabetin etkin yönetimi ve yaşam kalitesinin artırılmasında, iyi planlanmış, hastaları ve ailelerini merkeze alan hemşirelik bakımı önemli bir role sahiptir. Hem diyabeti etkin yönetmelerine yardımcı olacak hem de hemodiyaliz tedavisi ile başlayan yeni yaşam biçimlerine uyumu sağlayacak kolaylaştırıcı ve destekleyici uygulamalar planlanmalıdır. Hastanın güçlendirilmesi yoluyla davranış değişikliği sağlayıcı yaklaşımın benimsenmesi ve planlamaların bu doğrultuda yapılması gerekir.
Hastalarda bakım yönetimi üç aşamada planlanabilir: (1) hemodiyaliz tedavisinin planlanarak tedavi planına eklenmesi aşamasında hemşirelik bakımının yönetimi ve hasta eğitimi; (2) hemodiyaliz tedavisi başladıktan sonra diyabet yönünden izlem ve bakımın yönetimi; (3) hemodiyaliz hastalarında diyabet yönetiminin güçlendirilmesine yönelik hasta eğitimi.
Anahtar Kelimeler
Özet
Diabetes mellitus is one of the most important causes of diabetes-related kidney disease (diabetic nephropathy) and thus end-stage renal disease (ESRD). The most common renal replacement therapy for patients with ESRD is hemodialysis. Many problems may develop in patients undergoing hemodialysis treatment, both due to chronic renal failure and sudden changes in fluid-electrolyte balance and urea level during hemodialysis treatment. In addition to these problems, patients undergoing hemodialysis treatment due to the development of diabetes-related kidney disease also experience problems and difficulties related to the effects of ESRD and hemodialysis treatment on changes in the control of diabetes mellitus. Well-planned nursing care that focuses on the patients and their families has an important role in solving the problems experienced by patients, effective management of diabetes and increasing the quality of life. Facilitating and supportive practices should be planned that will both help them manage diabetes effectively and adapt to new lifestyles that begin with hemodialysis treatment. It is necessary to adopt an approach that provides behavior change by empowering the patients and plans should be made in this direction.
Care management in patients can be planned in three stages; (1) management of nursing care and patient education in the stage of planning hemodialysis treatment and adding it to the treatment plan; (2) follow-up and management of care for diabetes after initiation of hemodialysis treatment; (3) patient education to strengthen diabetes management in hemodialysis patients.
Anahtar Kelimeler
- Akmal, M. (2001). Hemodialysis in diabetic patients. American Journal of Kidney di- seases, 38(4:1), 195-199. doi: 10.1053/ajkd.2001.27443.
- Albayrak, S. A. (2007a). Hemodiyaliz hastalarında damar giriş yolları arteriyovenöz fistül bakımı. N. Akbayrak, S. Erkal İlhan, G. Ançel, S. Albayrak (Eds.), Hemşirelik Ba-kım Planları (s.487-492). Ankara: Alter Yayıncılık.
- Albayrak, S.A. (2007b). Kronik böbrek yetmezliği. N. Akbayrak, S. Erkal İlhan, G. An-çel, S. Albayrak (Eds.), Hemşirelik Bakım Planları (s.503-513). Ankara: Alter Yayıncılık. Atkins, R. C., Zimmet, P. (2010). Diyabetik böbrek hastalığı. Şimdi harekete geçin toksa sonra cezasını ödeyin. Türk Nefroloji Diyaliz ve Transplantasyon Dergisi, 19(1), 7-10. Erişim tarihi: 31.03.2022; Erişim adresi: https://turkjnephrol.org/en/ diyabe-tik-bobrek-hastaligi-simdi-harekete-gecin-yoksa-sonra-cezasini-odeyin1627596 Aşık Özdemir, V., Nural, N. (2021). Ayak ülserasyonları için kronik böbrek hastalığı bir risk faktörü müdür? Turkish Journal of Diabetes Nursing, 1(2), 15-21. doi: http:// dx.doi.org/10.29228/tjdn.52794
- Baştürk, T., Koç, Y., Hasbal, N. B., Isleem, M., Ünsal, A. (2016). Glisemik dalgalanma ve hemodiyaliz/glycemic variability and hemodialysis: review. Turkiye Klinikleri J Intern Med, 1(3), 129-32. 10.5336/intermed.2016-51126
- Bülbül, E., Çelik, S. (2021). Üriner sistem hastalıkları ve hemşirelik bakımı. N. Olgun, S. Çelik (Eds.), Tüm Yönleriyle İç Hastalıkları Hemşireliği. (s.251-293). Ankara: Nobel Tıp Kitabevleri.
- Crus Casal, M., Pancirova, J. (2013). Diyabetik hasta ve kronik böbrek hastalığı klinik uygulama kılavuzu. (B. Yürügen, Z. Aydın, Trans.). Madrid–Spain: Imprenta Tomás Hermanos. (Original work published 2011).
- Enç, N., Öz Alkan, H. (2017). Üriner sistem hastalıkları ve hemşirelik bakımı, böbrek yetersizliği. N. Enç (Ed.), İç Hastalıkları Hemşireliği 2. baskı (s.229-244). İstanbul: Nobel Tıp Kitabevleri.
- Enç, N., Uysal, H. (2017). Diyaliz tedavisi ve hemşirelik bakımı. N. Enç (Ed.), İç Hastalık- ları Hemşireliği 2. baskı (s.250-259). İstanbul: Nobel Tıp Kitabevleri.
- Eskimez, Z., Köse Tosunöz, İ., Keskin, A., Kurt, E., Paydaş, S., Kaya, B. (2021). Hemodi- yaliz tedavisi uygulanan kronik böbrek yetmezliği hastalarında hemşirelik tanıları. Sağlık Akademisi Kastamonu (SAK), 6(2), 107-124. doi: 10.25279/ sak.732538
- Gai, M., Merlo I., Delleoiane S., Cantaluppi, V., Leonardi, G., Fop, F., Guarena, C., Grassi, G., Biancone, L. (2014). Glycemic pattern in diabetic patients on hemodialy-sis: continuous glucose monitoring (CGM) analysis. Blood Purif, 38(1), 68-73. doi: 10.1159/000362863.
- Jin, Y., Su, X., Yin, G., Xu, X., Lou, J., Chen, J., Zhou, Y., Lan, J., Jiang, B., Li, Z., Lee K., Ye, L., Ma, J. (2015). Blood glucose fluctuations in hemodialysis patients with end sta-ge diabetic nephropathy. J Diabetes Complications, 29(3), 395-399. doi: 10.1016/j. jdiacomp.2014.12.015.
- Karadakovan, A. ve Kaymakçı, Ş. (2010). Üriner sistem hastalıkları. A. Karadakovan, F. Eti Aslan (Eds.), Dahil ve Cerrahi Hastalıklarda Bakım (s. 919-975). Adana: Nobel Kitabevi.
- Kay, D. B., Ray, S., Haller, N. A., Hewit, M. (2011). Perfusion pressures and distal oxy- genation in individuals with diabetes undergoing chronic hemodialysis. Foot Ankle International, 32(7), 700-703. https://doi.org/10.3113/ FAI.2011.0700
- Khan, A. H. K. Y, Zakaria, N. F., Abidin, M. A. Z., Kamaruddin, N. A. (2021). Prevalen-ce of glycemic variability and factors associated with the glycemic arrays among end-stage kidney disease patients on chronic hemodialysis. Medicine (Baltimore), 30:100(30), e26729. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/ PMC8322551/pdf/ medi-100-e26729.pdf
- Kır Biçer, E., Çelik, Ç. (2021) Diyabetin kronik komplikasyonları. S. Erdoğan, Ş. Özcan (Eds.), Diyabet Hemşireliği. 1. basım. (s.163-186). İstanbul: Nobel Tıp Kitabevleri. Pernat, A. M., Peršič, V., Usvyat, L., Saunders, L., Rogus, J., Maddux, F. W., Lacson Jr E., Kotanko, P. (2016). Implementation of routine foot check in patients with diabetes on hemodialysis: associations with outcomes. BMJ Open Diabetes Research Care, 4(1), e000158. doi: 10.1136/bmjdrc-2015-000158
- Ndip, A., Rutter, M. K., Vileikyte, L., Vardhan, A., Asari, A., Jameel, M., Tahir, H. A., La- very, L. A., Boulton, A. J. M. (2010). Dialysis treatment is an independent risk factor for foot ulceration in patients with diabetes and stage 4 or 5 chronic kidney disease. Diabetes Care, 33(8), 1811-1816. https://doi.org/10.2337/dc10-0255
- Olgun, N., Eti Aslan, F., Coşansu, G. ve Çelik S. (2010). Diyabetes mellitus. A. Karadakovan, F. Eti Aslan (Ed.), Dahil ve cerrahi hastalıklarda bakım (s.829-864). Adana: Nobel Kitabevi. Olgun, N., Gülyüz, H. (2021). Diyabette Genel sağlık önerileri. S. Erdoğan, Ş. Özcan (Eds.), Diyabet Hemşireliği Kitabı 1. baskı (s. 309322). İstanbul: Nobel Tıp Kitabevleri.
- Özcan, Ş. (2021). Diyabetik ayak. S. Erdoğan, Ş. Özcan (Eds.), Diyabet Hemşireliği Kitabı 1. baskı (s. 187-210). İstanbul: Nobel Tıp Kitabevleri.
- Özcan, Ş. ve Bektaş, B. (2021). Diyabet teknolojileri. S. Erdoğan, Ş. Özcan (Eds.), Diya- bet Hemşireliği Kitabı 1. baskı (s. 121-141). İstanbul: Nobel Tıp Kitabevleri.
- Özcan, Ş., Tok Özen, A., Görürgöz, F. (2021). Yaşlılıkta diyabet yönetimi. S. Erdoğan, Ş. Özcan (Eds.), Diyabet Hemşireliği Kitabı 1. baskı (s. 265-281). İstanbul: Nobel Tıp Kitabevleri.
- Özer, Z., Aygün, N., Teke, N., Pınar Bölüktaş, R. (2020). Hemodiyalize giren hastaların diyabet yönetim durumları: Diyarbakır örneği. Nefroloji Hemşireliği Dergisi, 15(2), 68-77. doi: 10.47565/ndthdt.2020.7
- Ricks J. , Molnar M. Z. , Kovesdy C. P. , Shah A. , Nissenson A. R. , Williams M., Kalan-tar- Zadeh, K. (2012). Glycemic control and cardiovascular mortality in hemodialysis patients with diabetes: a 6-year cohort study. Diabetes, 61(3), 708-715. doi: 10.2337/ db11-1015.
- Shrishrimal, K., Hart, P., Michota, F. (2009). Managing diabetes in hemodialysis pa- tients: Observations and recommendations. Cleveland Clınıc Journal Of Medıcıne. 76(11), 649-655. https://www.ccjm.org/content/ccjom/76/11/ 649.full.pdf Süleymanlar,
- G., Ateş, K., Seyahi, N. (2020). Türkiye’de Nefroloji, Diyaliz ve Transplan-tasyon 2019 (Registry of The Nephrology, dialysıs and transplantation ın Turkey). ISBN 978605-62465-0–0. Ankara: Miki Matbaacılık San. ve Tic. Ltd. Şt. https://nefroloji.org.tr/uploads/folders/file/registry_2019.pdf
- Tayaz, E., Koç, A. (2020). Hemodiyaliz tedavisi alan kronik böbrek yetmezliği has- talarında semptom yönetimi ve hemşirelik. Anadolu Hemşirelik ve Sağlık Bilimleri Dergisi, 23(1), 147-156. doi: 10.17049/ataunihem.441384
- T.C. Sağlık Bakanlığı Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü. (2018). Türkiye Böbrek Hastalık-ları Önleme ve Kontrol Programı (2018-2023). Ankara: Artı 6 Medya Tanıtım Matbaa Ltd. Şti. T.C. Sağlık Bakanlığı Yayın No: 1117. Erişim tarihi: 16.03.2022, Erişim adresi: https://hsgm.saglik.gov.tr/depo/birimler/kronik-hastaliklarengelli-db/hastaliklar/ bobrek_hastaliklari/kitap_ve_makaleler/ Turkiye_Bobrek_Hastaliklari_Onleme_ve_ Kontrol_Programi_2018-2023.pdf
- The Diabetes Control and Complications Trial Research Group [DCCT]. (1993). The ef- fect of intensive treatment of diabetes on the development and progression of long-term complications in insulin-dependent diabetes mellitus. New England Journal of Medicine, 30(329), 977-986. doi: 10.1056/NEJM199309303291401
- Türkiye Diyabet Vakfı [TÜRKDİAB]. (2021). Ulusal diyabet konsensus grubu, diyabet tanı ve tedavi rehberi 2021. 10. baskı. İstanbul: Armoni Nüans Baskı Sanatları A.Ş. Erişim tarihi: 30.03.2022. Erişim adresi: https://www.turkdiab.org/admin/ PICS/webfiles/Diyabet_Tani_ve_Tedavi_Rehberi_2021.pdf
- Tuttle, K. R., Bakris, G. L., Bilous, R. W., Chiang, J. L., Boer, I. H., Goldstein-Fuchs, J., Hir- sch, I.B., Kalantar-Zadeh, K., Narva, A.S., Navaneethan, S. D., Neumiller, J.J., Patel, U.D., Ratner, R. E., Whaley-Connell, A.T., Molitch, M. E. (2014). Diabetic Kidney Disease: A Report From an ADA Consensus Conference. Diabetes Care, 37(10), 2864–2883. doi: 10.2337/dc14-1296
- United Kingdom Prospective Diabetes Study [UKPDS] Group. (1998). Intensive blo-od- glucose control with sulphonylureas or insulin compared with conventional tre-atment and risk of complications in patients with type 2 diabetes (UKPDS 33). Lan-set, 12;352(9131), 837-853. doi: https://doi.org/10.1016/S01406736(98)07019-6 United States Renal Data System [USRDS]. (2019) USRDS annual data report: epidemiology of kidney disease in the United States. National Institutes of Health, Nati-onal Institute of Diabetes and Digestive and Kidney Diseases, Bethesda, MD, 2019.
- Valabhji, J. (2011). Reducing amputations at a multidisciplinary diabetic foot clinic in London. The Diabetic Foot Journal, 14(2), 63-70.
